Delfiny tworzą społeczności podobne do naszych, pielęgnują więzi rodzinne i przyjacielskie. Wszystko to dzięki niezwykłym mózgom, zaskakująco podobnym do ludzkich. Ten delfin miał przy pysku coś dziwnego, jakby holował dziobem zwiniętą w kłębek szmatkę. Naukowcy, którzy obserwowali go na oceanie, po chwili dostrzegli, że to nie jest kawałek żagla ani torby zagubionej w wodzie, ale żywa gąbka. I wcale nie znalazła się na delfinim dziobie przypadkiem – to jedno z najczęściej używanych przez te zwierzęta narzędzi. Delfiny z gąbkami marynarze i naukowcy obserwowali od co najmniej 180 lat, ale nikt nie wiedział, do czego mogą im służyć. Tę zagadkę próbowali rozwiązać parę lat temu naukowcy z uniwersytetu w Zurychu, którzy analizowali skład tkanek delfinów widywanych z gąbkami w pyskach i tych, u których nigdy nie zaobserwowano tego zwyczaju. I ze zdumieniem stwierdzili, że delfiny używające gąbek jedzą więcej tłustych ryb. A gąbkami prawdopodobnie „czyszczą” morskie dno w poszukiwaniu zagrzebanych w piasku ryb dennych. To dlatego są lepiej odżywione niż pobratymcy, którzy nie wpadli na ten pomysł. Delfiny nie tylko znajdują gąbki, wiedzą też, jak oderwać je od podłoża, potrafią dobrać odpowiednie ich kawałki, a nawet nauczyć ich używania swoje dzieci. Co jest takiego nadzwyczajnego w zamiataniu morskiego dna gąbkami? Wiele zwierząt używa przecież narzędzi i od dawna fakt ten nie wzbudza sensacji. Jednak w przypadku delfinów jest inaczej, bo dotychczas naukowcy byli przekonani, że nie są one w stanie używać narzędzi. – Chodzi o to, że delfiny nie mają dłoni z przeciwstawnym, chwytnym kciukiem, który pozwolił naszemu gatunkowi na wytworzenie całej kultury materialnej i zawojowanie świata – tłumaczy dr Susanne Shultz z University of Manchester, członkini zespołu badaczy, który przeanalizował umiejętności i zachowanie aż 90 gatunków delfinów, morświnów i innych waleni z rodziny Cetaceans i porównał budowę ich mózgów z budową mózgu człowieka. Wyniki tych badań zostały właśnie opublikowane przez specjalistyczny periodyk „Nature Ecology & Evolution”. Biolodzy i ewolucjoniści dowodzą w nim, że delfiny mają życie wewnętrzne i społeczne zadziwiająco podobne do ludzkiego. Choć mózg delfina jest mniejszy w stosunku do wagi ciała niż u homo sapiens, to kora mózgowa tych ssaków jest bardziej pofałdowana niż u człowieka, co – zdaniem uczonych – świadczy o ich wyjątkowej inteligencji. – Delfiny to gatunek istniejący od 30 milionów lat. Miały więc o wiele więcej czasu niż człowiek na kształtowanie mózgu. Środowisko życia i kształt ich ciała uniemożliwiły im jednak rozwój cywilizacji technicznej, opartej na wynalazkach i wytwarzaniu przedmiotów – mówił przed kilku laty w rozmowie z „Newsweekiem” nieżyjący już dziś prof. Jerzy Vetulani, neurobiolog z PAN. Profesor uważał, że zwierzęta te muszą mieć niezwykle bogaty świat wewnętrznych przeżyć i imponujące zdolności poznawcze. Są w stanie rozumieć złożone instrukcje i odmawiać wykonania zadania, które uznają za nielogiczne. Dowiódł tego zespół prof. Louisa Hermana z University of Hawaii, jednego z najbardziej znanych badaczy tych ssaków. Uczeni nakłonili delfiny, aby wykonywały różne czynności po kolei – podpływały po piłkę, przenosiły ją, a następnie wkładały do kosza. To było proste, ale czasami badacze uniemożliwiali wykonanie zadania, stawiając w połowie drogi przeszkodę. Wtedy zwierzęta nawet nie zabierały się do zadania, choć uczeni spodziewali się, że będą próbowały. Nie dały się wpuścić w maliny – od razu wiedziały, że zadanie tym razem będzie niewykonalne, i przyciskały na specjalnych monitorach przycisk „nie”, oznaczający odmowę współpracy. Mózg delfinów nie służy im wyłącznie do tego, aby jak najwięcej się uczyć i rozumieć. Przede wszystkim umożliwił tym zwierzętom budowę skomplikowanych, głębokich relacji z innymi członkami stada. Zdaniem dr Shultz życie społeczne delfinów stopniowo stawało się coraz bardziej zaawansowane, a to stymulowało ich mózg do rozwoju. Wielu ewolucjonistów sądzi, że identycznie rozwijał się ludzki mózg – tzw. hipoteza mózgu socjalnego mówi, że niebywałe powiększenie się tego organu u homo sapiens było właśnie związane z coraz bardziej rozbudowanym życiem społecznym. W mózgu delfina, podobnie jak w naszym, dwie półkule są pokryte mocno pofałdowaną korą mózgową, ale u delfinów większy jest tzw. układ limbiczny, odpowiadający za przetwarzanie emocji i wspomnień. Jak twierdzi dr Lori Marino z Emory University, to w tej części mózgu mogą kryć się wyjątkowe zdolności interpersonalne i emocjonalne delfinów. – Możliwe, że ich więzi i inteligencja emocjonalna mają głębię, która dla nas jest w ogóle niedostępna, a delfiny łączy jakiś rodzaj kolektywnej świadomości – mówi dr Marino. Na pewno struktura ich społeczności jest nie mniej skomplikowana niż u ludzi. Najbardziej rozpowszechnione na świecie delfiny butlonose żyją w grupach rodzinno-przyjacielskich liczących 10-25 osobników. Mogą łączyć się także w ogromne klany liczące kilkaset zwierząt, a nawet przyłączać się do grup waleni innych gatunków. Stosunki społeczne, jakie panują w tych stadach, zadziwiająco przypominają nasze: są tu i przyjacielskie sojusze, i amory, i gromady ciotek opiekujących się młodymi, i paczki rozbrykanych, napalonych młodzieńców. Z hierarchią bywa różnie, w zależności od gatunku. Na przykład u delfinów butlonosych rozgrywkami personalnymi zajmują się z reguły samce, a samice trzymają się swoich kręgów matek, dzieci i ciotek. W delfinim stadzie nie brakuje niesnasek ani nawet wzajemnego podgryzania ogonów, ale zwierzęta te łączą niezwykle silne więzi. Widoczne są zwłaszcza w przypadku śmierci członka stada. Zoolodzy z Tethys Research Institute w Mediolanie zaobserwowali u wybrzeży Grecji delfinią matkę, która właśnie urodziła martwe dziecko. Przez dwa dni nie odstępowała zwłok na krok, próbując pomóc małemu delfinowi złapać pierwszy oddech. Tak jakby zrozpaczona matka nie mogła się pogodzić ze śmiercią dziecka. Zupełnie inaczej to samo stado zareagowało na śmierć chorującego, starszego członka społeczności. Kiedy zwierzęta zauważyły, że jedno z nich słabnie, utrzymywały je przy powierzchni na grzbietach, pomagając mu płynąć, dopóki nie ustały jego czynności życiowe. Tuż po śmierci delfina opuściły go, pozwalając mu zatonąć. Z powodu tych silnych więzi delfiny fatalnie znoszą niewolę, zwłaszcza te, które trafiają do niej z dzikiego stada. Butlonosy żyją w zamknięciu średnio dwa lata, podczas gdy normalnie dożywają 40 lat. Naukowcy wielokrotnie obserwowali, że złapane delfiny mają takie same objawy silnego stresu jak ludzie po traumatycznych przejściach – cierpią na wrzody żołądka, depresję i szybko umierają. Dr Marino jest przekonana, że zabijają je tęsknota i stres spowodowany oderwaniem od rodziny i przyjaciół ze stada. W nawiązaniu skomplikowanych i rozbudowanych więzi społecznych pomaga delfinom język, który jednak w niczym nie przypomina naszego. Składa się z ledwo słyszalnych dla ludzkiego ucha gwizdów i kląskań albo dźwięków w paśmie ultradźwiękowym, których my nie odbieramy. Możliwe, że potrafią one porozumiewać się także za pomocą zmysłu echolokacji czy za pomocą sygnałów elektrycznych – delfiny to jedyne ssaki, które posiadają zmysł elektryczności – specjalne receptory na ciele pozwalające na odbieranie słabego prądu elektrycznego generowanego przez inne zwierzęta (pozwala im on między innymi lokalizować ryby). Dr Liz Hawkins z Whale Research Center w Australii, która przez trzy lata nagrywała i analizowała dźwięki wydawane przez te zwierzęta, ustaliła, że język delfinów ma bardzo zaawansowaną strukturę, a rozmawiając, delfiny zwracają się do siebie imionami. Odkryła to dwójka zoologów – Stephanie King i Vincent Janik z University of St. Andrews. Po wielu latach obserwacji stad w delfinariach oraz pływania z dzikimi delfinami i nagrywania ich odgłosów zaobserwowali, że zwierzęta te nawołują się poprzez charakterystyczne gwizdy. Co więcej, w trakcie najnowszego badania udało im się dowieść, że zawołany osobnik bezbłędnie reaguje tylko na gwizd wyrażający jego imię i na żadne inne – donoszą biolodzy w naukowym periodyku „Proceedings of the National Academy of Sciences”. Każdemu młodemu imię jest nadawane w wieku około 4-12 miesięcy. – To pierwszy w świecie ssaków przykład komunikacji tak podobnej do ludzkiej – mówi Vincent Janik. Czy kiedykolwiek dowiemy się, co mówią do siebie te zwierzęta? Próby już są podejmowane, np. butlonos Merlin, mieszkaniec morskiego laboratorium w Puerto Aventuras w Meksyku, został przyuczony do porozumiewania się z naukowcami za pomocą tabletu. Jego opiekunowie opracowali zestaw kolorowych ikon. Kiedy zwierzę było głodne albo miało ochotę na zabawę, dotykało nosem odpowiedniej ikony na ekranie. To co prawda bardzo ograniczona komunikacja, która nie pozwala delfinowi na wyrażenie swoich myśli, ale naukowcy cały czas pracują nad rozszyfrowaniem delfiniego języka. Dr Denise Herzing, założycielka Wild Dolphin Project na Florydzie, wraz ze swoim zespołem opracowuje komputerowy translator mowy delfiniej i ludzkiej. Nikt nigdy czegoś takiego jeszcze nie robił, więc naukowcy poruszają się po omacku. Na początek postanowili nagrać odgłosy delfinów, zgrać je do komputerów i w miarę możliwości przyporządkować działaniom zwierząt. Przypomina to nieco próby porozumienia z istotami z innej planety. Ale jeśli się uda, odkryjemy całkiem nowy świat.